Η βία στα σχολεία, δυστυχώς, αυξάνεται και μαζί της και η ανησυχία γονέων και εκπαιδευτικών.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί δραματικά τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, γεγονός που δημιουργεί προβληματισμό τόσο στους γονείς και στους δασκάλους, όσο και στους αρμόδιους φορείς. Σαφώς, πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο ακόμα και αν δεν έχει τύχει να “αγγίξει” εμάς τους ίδιους, ή κάποιον δικό μας, δεν παύει να επηρεάζει ολόκληρη την κοινωνία. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να κατανοήσουμε πως ο καθένας μας έχει ευθύνη να γνωρίζει τι είναι σχολική βία και ποιες οι συνέπειες της, ώστε να μπορεί να συμβάλλει στην αποτελεσματική αντιμετώπισή της.
Σχολικός εκφοβισμός, ή αλλιώς bullying, είναι η σκόπιμη και επαναλαμβανόμενα βίαιη συμπεριφορά που υπόκειται ένα παιδί από συμμαθητές ή συνομηλίκους του (Olweus, 1993).
Οι μορφές του μπορεί να ποικίλουν και αφορούν:
- τη σωματική βία, όπως χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές ή μέσω φυσικής επαφής,
- τη λεκτική βία, όπως με τη μορφή υποτιμητικών προσφωνήσεων, απειλών ή πειραγμάτων που προσβάλλουν,
- τη διάδοση φημών που θίγουν την υπόληψη του ατόμου και συχνά οδηγούν στον κοινωνικό του αποκλεισμό,
- τη χρήση άσεμνων χειρονομιών ή κάνοντας γκριμάτσες σκόπιμα ώστε να οδηγήσουν στον αποκλεισμό του ατόμου από την ομάδα ή τη παρέα,
- το διαδικτυακό bullying με σκοπό τον εξευτελισμό του ατόμου μέσω απειλητικών ή χλευαστικών e-mail και μηνυμάτων στα social media, όπως το Facebook, Instagram, Tik-Tok.
Έτσι, ο σχολικός εκφοβισμός ως μια μορφή παρενόχλησης με επίμονες προσβολές, μπορεί να οδηγήσει στον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση, να επηρεάσει σημαντικά την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση των παιδιών, και κατ’ επέκταση την ακαδημαϊκή επίδοση και τις κοινωνικές τους δεξιότητες.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τόσο ο θύτης όσο και το θύμα αποτελούν και οι δυο εξίσου «θύματα», που χρειάζονται τη βοήθεια του κοντινού και ευρύτερου περιβάλλοντος ώστε να διαμορφώσουν μια καλύτερη αντίληψη για τον εαυτό τους. Αναμφίβολα, το οικογενειακό περιβάλλον ως το πιο άμεσα κοντινό, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας υγιέστερης εικόνας του εαυτού, με έμφαση στις ικανότητες και την αποδοχή των όποιων λαθών ή παραλείψεων.
Συνήθως, το προφίλ των «θυτών» αποτελείται από χαρακτηριστικά όπως δυσκολία στη διαχείριση των συναισθημάτων, χαμηλή συναισθηματική κατανόηση, και δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον ή ενδοοικογενειακά προβλήματα που ωθούν σε έντονα ξεσπάσματα θυμού. Πρόκειται για άτομα με μια αίσθηση ανωτερότητας που δε βασίζονται σε μια σταθερή, καλή εικόνα για τον εαυτό τους μέσα από την εκτίμηση των δυνατοτήτων τους, αλλά σε μια διαστρεβλωμένη επιβεβαίωση ισχύος που προϋποθέτει την ταπείνωση του άλλου.
Αντίστοιχα, το προφίλ των «θυμάτων» αφορά ευάλωτα παιδιά που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά όπως ανασφάλειες, αδυναμία υποστήριξης του εαυτού, κοινωνική απόσυρση, δυσκολίες στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων, ενώ συχνά αντιμετωπίζουν και μαθησιακά προβλήματα. Στην περίπτωση του «θύματος», η κακή συμπεριφορά που επιδέχεται μπορεί και επιβεβαιώνει προϋπάρχουσες αμφιβολίες σχετικά με την αξία, την εικόνα αλλά και τις δυνατότητες. Παράλληλα, σε περιπτώσεις με ελλιπές υποστηρικτικό περιβάλλον, στο οποίο το παιδί θα μπορούσε να στραφεί και να μοιραστεί τις δυσκολίες του, ενισχύονται οι αμφιβολίες και αυξάνονται οι ψυχολογικές συνέπειες.
Όλες οι μορφές της σχολικής βίας έχουν επώδυνες ψυχολογικές συνέπειες, τόσο για τους μαθητές στον ρόλο του θύματος, όσο και για τους μαθητές στον ρόλο του θύτη. Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που έχουν δεχθεί σχολικό εκφοβισμό, παρουσιάζουν μακροπρόθεσμα αρνητική αποτελεσματικότητα τόσο σε σημαντικές καθημερινές και σχολικές δραστηριότητες, όσο και στη ψυχική τους υγεία. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματικές και ψυχικές διαταραχές όπως άγχος ή κατάθλιψη, στην κατάχρηση ουσιών, σε φτωχές επικοινωνιακές δεξιότητες, στην αποστασιοποίηση από σχολικές δραστηριότητες ή σε φτωχές επιδόσεις στο σχολείο όπως χαμηλή βαθμολογία, αποτυχία στις εξετάσεις και επαναλαμβανόμενες απουσίες.
Συνοψίζοντας, η πρόληψη αφορά την από νωρίς εκμάθηση και εφαρμογή αξιών στο σχολικό και στο οικογενειακό περιβάλλον. Ένας σημαντικός τρόπος αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού είναι η πρόληψη, δηλαδή η σωστή εκμάθηση κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων στα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς (Kauffman, 2005). Αναπτύσσοντας ενσυναίσθηση, σεβασμό, συμπόνια, άνευ όρων αποδοχή και γενναιοδωρία, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να έχουν περισσότερη αυτογνωσία, να μάθουν να μοιράζονται, να δημιουργούν αληθινές φιλίες, και να νιώθουν ασφαλή.
Ας είμαστε περισσότερο υπεύθυνοι, γιατί υπευθυνότητα σημαίνει σωστή παρέμβαση και ενημέρωση.
Παρεμβαίνω σημαίνει γνωρίζω να σέβομαι τους άλλους, τον εαυτό μου, και συναισθάνομαι.
